Noordpool als geopolitieke frontlinie

Klimaatverandering, gas- en oliewinning, bulktransport en visvangst: nergens ter wereld komen zoveel uitdagingen van de 21ste eeuw samen als op de Noordpool, dat immense, kristallijne gebied dat met het smelten van de ijskappen langzaam zijn enorme bodemrijkdommen prijsgeeft. En dat de relaties tussen de mondiale supermachten op scherp zet. ‘Dit wordt hét geopolitieke dossier van onze generatie’, zei de gouverneur van de Canadese provincie Quebec deze week. En dat is eigenlijk nog een understatement. Het middelpunt van de geglobaliseerde wereld lag woensdag en donderdag (11/12 mei 2011) even niet in New York, Brussel of Peking, maar in Nuuk, met 15.000 inwoners de grootste stad van Groenland. De acht landen die binnen de noordpoolcirkel liggen – Rusland, de Verenigde Staten, Canada, IJsland, Noorwegen, Finland, Zweden en Denemarken, dat de Groenlandse belangen behartigt – stuurden er hun ministers van Buitenlandse Zaken heen voor een top van de Arctische Raad. Hillary Clinton, Sergei Lavrov en co zetten er hun handtekening onder het allereerste officiële akkoord van de Raad sinds zijn oprichting in 1996. De acht landen spraken duidelijk af wie wat doet bij reddingsoperaties op de Noordpool. Veel is het voorlopig niet, gelet op de enorme economische en ecologische belangen in de regio.

Walhalla

Onder de Arctische poolkappen zou ruim 20 procent van ’s werelds onontdekte olie- en gasreserves liggen. 90 miljard vaten olie, 47 miljard kubieke meter aardgas, enorme hoeveelheden andere grondstoffen als diamant, zink en ijzererts: geen wonder dat de vijf oeverstaten van de Noordelijke IJszee – Rusland, de VS, Canada, Noorwegen en Denemarken – strategisch stelling nemen voor het moment waarop de opwarming van de aarde die schatten exploiteerbaar maakt. Volgens het VN-Zeerechtenverdrag heeft het vijftal elk een exclusieve economische zone van 200 zeemijl (370 kilometer) voor zijn kust. De rest van het gebied is neutraal terrein, al wordt dat betwist, evenals de onderlinge grenzen. Het energiehongerige China kijkt alvast begerig, net als Europa. Vissersbedrijven dromen er van een nieuw walhalla.

IJsvrij

Typerend is het lot van de zogenaamde Noordwestelijke Passage, ten noorden van Canada. In de zomers van 2007 en 2008 werden die voor het eerst in de geschiedenis volledig ijsvrij. Tegen 2030 zou dat permanent zo zijn, wat een enorme troef voor de mondiale scheepvaart wordt. Containertrafiek van Europa naar het Verre Oosten zou zo 4.000 kilometer en vele dagen korter worden. Volgens Canada behoort die Noordwestelijke Passage tot zijn territoriale wateren, de rest van de wereld denkt er duidelijk anders over.

Een en ander leidt tot verbale spanningen en voorzichtig militaristisch spierballengerol. ‘Canada heeft een keuze als het erop aankomt zijn souvereiniteit in het Arctische gebied te verdedigen. We either use it or lose it. En vergis u niet, deze regering is van plan die te gebruiken’, zei premier Stephen Harper bij zijn aantreden in 2006. Twee jaar later stuurden de Russen dan weer een duikbotenexpeditie naar de Noordpool, waar ze hun vlag op de bodem neerpoten. BP en Rosneft willen dan weer een samenwerkingsakkoord sluiten om samen de Russische zone van de Noordpool te exploreren. Het vooruitzicht op petromiljarden verklaart waarom een groepje oligarchen onder leiding van Viktor Vekselberg zich dezer dagen langs juridische weg tussen die deal tracht te wurmen.

Disko

Ondertussen ontginnen de Arctische landen de gebieden die wel al toegankelijk zijn. De regering van Quebec stelde deze week een ambitieus project, ter waarde van 80 miljard dollar, voor om de komende decennia het noorden van de Canadese provincie, een gebied dat tweemaal zo groot is als Frankrijk, te ontwikkelen. De voorraden ijzererts, nikkel, goud, uranium en diamant zouden er enorm zijn. Mogols als ArcelorMittal, Xstrata en Tata Steel tekenden alvast in.

Groenland sloot dinsdag dan weer een contract met Cairn Energy, dat de Schotse groep toelaat naar olie te boren voor de kust van het eilandje Disko. Het vermoeden over 48 miljard vaten aan oliereserves te beschikken, meer dan de Verenigde Staten hebben, moet de semi-autonome Deense regio als muziek in de oren klinken. Tal van milieu-organisaties protesteren evenwel. Een milieuramp in het Arctische gebied zou nog vele malen catastrofaler zijn dan die op het BP-boorplatform in de Golf van Mexico.

‘We zijn beducht voor de gevolgen van een olieramp’, erkende de IJslandse minister Ossur Skarphedinsson deze week. De financiële kostprijs van een olielek zou zijn land, dat zowat failliet ging tijdens de bankencrisis, helemaal doen kapseizen. Niettemin biedt ook IJsland concessies voor olieboringen in zijn territoriale wateren aan. ‘En daar heerst nogal wat opwinding over in IJsland’, aldus Skarphedinsson. Het lijdt geen twijfel dat zijn zeven collega’s in Nuuk net dezelfde gedachte koesterden.

Foto: De ministers van Buitenlandse Zaken van de acht Arctische landen – onder wie Hillary Clinton – maken ter verpozing een tochtje langs de kust van Groenland.
Bron: Jan van Hessche / www.tijd.be